ترجیح می دهم در مورد این موضوع نکته به نکته جلو بروم و حکم کلی ندهم. خوشبختانه به دلایلی به هر دو مورد هم تعلق خاطر و هم انتقادهایی دارم و فکر کنم بتوانم منصفانه قضاوت کنم. از طرفی بیمه عمر صرفا یکی از خدماتی هست که بیمه های تجاری به ما می دهند ولی بیمه تامین اجتماعی در کنار خدمات درمانی ارائه شده توسط این سازمان جزء مهمترین خدماتی است که توسط این سازمان ارائه می گردد و شاید به تعبیری بتوان گفت مهمترین خدمتی است که این سازمان ارائه می کند. خدماتی که دیرپا بوده و سالیان زیادی به چندین نسل یک خانواده ارائه می شود.
- سازمان تامین اجتماعی سازمانی با قدمتی طولانی است (سال تاسیس 1331) که سالیان سال به بیمه کردن اقشار مختلف مردمان این مرز و بوم پرداخته است. البته جالب است بدانید که اساس این سازمان بر بیمه کردن کارگران (در برابر بیمه کارمندان دولت و نیروهای مسلح) بوده است و شاید با کمال تاسف باید گفت که افراد دیگری مهمان این سفره شده اند که مطلقا طبق قوانین و تعاریف اولیه قوانین سازمان تامین اجتماعی (نام آن به صورت متناوب بین صندوق و سازمان در تغییر است به خصوص در دولت قبلی) شرایط عضویت در این سازمان را نداشته اند (مانند بیمه طلاب یا هنرمندان که هر چند در این قضیه محق هستند ولی دولت تعهداتی را که برای پرداخت مابه التفاوت حق بیمه آنها به تامین اجتماعی پذیرفته است را هیچگاه به درستی انجام نداده است) . بیمه قالیبافان ، بیمه رانندگان ، بیمه زنان سرپرست خانواده وابسته به بهزیستی و بیمه کمیته امداد نیز مثال هایی دیگر از این نوع بیمه می باشد که اصولا ارتباطی با قانون کار و مراکز مشمول قانون کار ندارد و بیشتر بیمه ای حمایتی است ولی بار آن بر دوش تامین اجتماعی افتاده است.
- باید بدانید که اساس کار سازمان های بیمه گر با نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی (قدس سره) یا سازمان بهزیستی متفاوت است و قائدتا باید بر اساس اصول بیمه ای (آکچوئری) باشد با این حال متاسفانه براساس قوانین خلق الساعه ای که عمدتا در مجلس محترم شورای اسلامی یا نهادهای دیگر و بدون داشتن اطلاعات بیمه ای دقیق تصویب می گردد این سازمان دچار مشکلات عدیده ای شده است. نکته جالب اینجاست که تنها صندوق بین النسلی تامین اجتماعی است که همچنان با تمام این مشکلات روی پای خود ایستاده است و دست گدایی به سمت دولت دراز نکرده است در حالیکه صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح به صورت کامل به بودجه دولت (پول نفت و مالیات و ..) و صندوق بازنشستگی کشوری تا حد زیادی به بودجه دولت وابستگی دارد. امیدوارم بعدا بتوانم در مقاله ای در مورد مخاطرات این سازمان نیز مطالبی را ارائه کنم اما ختم کلام این که این سازمان در پرداخت تعهدات بیمه ای (بخوانید حقوق و مزایای بازنشستگی) در مجموع تا به حال سربلند بوده است. اما بیمه های عمر در مجموع تا به حال به مرحله پرداخت مستمری یا یکجای مبالغ بیمه عمر نرسیده اند (هر چند تاریخ ارائه این بیمه نامه در ایران به سال 1314 می رسد) اما می توان به صورت کلی گقت که هنوز به این مرحله نرسیده اند و ما نمی دانیم که آیا به خوبی در قبال تعهداتشان مسئولیت می پذیرند یا نه!
- در بحث بیمه تامین اجتماعی شما تنها با این سازمان مواجهید که چه خوشمان بیاید یا نه یکسری قوانین منحصر بفرد به خود دارد ولی در بیمه های تجاری تقریبا می توان با گزینه های متنوعی برخورد کرد که اگر چه پایه اکثریت آنها یکسان است با این حال امکان حداقلی انتخاب را برای ما برقرار می سازد.
- هر دو پایه ای تقریبا دولتی دارند. سازمان تامین اجتماعی با این که یک نهاد عمومی غیر دولتی است که هدایت آن باید بر عهده ترکیبی از نمایندگان کارگران، کارفرمایان و دولت باشد با این حال تمامی مدیران ارشد و هیات مدیره آن توسط دولت انتخاب می گردند و کارگران و کارفرمایان نقشی در انتخاب مسئولان آن ندارند. بیمه های تجاری یا دولتی اند به صورت کامل مانند بیمه ایران و یا خصوصی اند مانند بیمه البرز و بیمه آسیا و بیمه سامان، دی، توسعه، آرمان، پارسیان، کارآفرین و ... هر چند تمامی فعالیت های بیمه های خصوصی طبق ماده 37 قانون بیمه مرکزی ایران تحت نظارت مستقیم بیمه مرکزی هستند و طبق ماده 60 همین قانون در صورت ورشکستگی یک بیمه، حق و حقوق بیمه گذاران عمر در راس تمام بدهکاری های آن شرکت قرار دارد و شرکت ورشکسته قبل از تسویه هرگونه بدهی حتی بدهی به دولت یا بدهی به بانک ها یا بدهی به افرادی که از آن شرکت چک یا سفته دارند باید این بدهی را پرداخت کند.
- علاوه بر این دو بند طبق ماده 71 بیمه مرکزی ایران (کاملا دولتی) 5 درصد حق بیمه های رشته عمر که یک بیمه از بیمه گذاران دریافت می کند مستقیما به حساب بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران واریز می گردد. بیمه مرکزی در قبال دریافت این 50 درصد مکلف است تا در صورت متضرر شدن یک شرکت بیمه به نسبت حق بیمه های دریافتی به صورت اتکایی عمل کرده و تا سهم مشخصی از ضرر و زیان را جبران نماید تا از ورشکستگی شرکت بیمه مذکور جلوگیری به عمل آید. اتفاقی که دقیقا در مورد بیمه توسعه افتاد و با کمک بیمه ایران مشکلات بیمه گذاران تا حد زیادی مرتفع شد.بنابراین نتیجه گیری می گیریم که اگرچه مشکلات زیادی گریبان بیمه گذاران هر دوسیستم را می گیرد اما با قاطعیت می توان گفت که در این دو سیستم سرمایه گذاری بیمه شدگان از بین نمی رود.
- مورد دیگر که می توانیم در مورد آن بحث کنیم این است که در صورتیکه بیمه گذار قبل از اینکه به مرحله پرداخت مستمری یا دریافت یکجای مبلغ تعهد شده برسد فوت کند در این دو سیستم چه مزایایی به او تعلق می گیرد. در صورت فوت بیمه شدگان تامین اجتماعی به بازماندگان وی ( همسر و فرزندان با تحقق شرایط ) حقوق و مزایا تعلق می پذیرد . این حقوق متناسب با تورم سالیانه افزایش می یابد که از این نظر برتر از بیمه های عمر تجاری است که صرفا مبلغ سرمایه گذاری شده با سود مشخص به بیمه گذار تعلق می گیرد. جالب اینجاست در صورتیکه در بیمه تامین اجتماعی فوت براساس بیماری یا حادثه غیر ناشی از کار اتفاق افتاده باشد و در 10 سال آخر عمر بیمه گذار سابقه پرداخت 1 سال حق بیمه نیز داشته باشد (مشروط بر اینکه 90 روز در سال آخر عمر باشد) نیز حقوق تعلق می گیرد. در صورتیکه 20 سال یا کمتر نیز سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد نیز این اتفاق می افتد(حتی 1 تا 10 سال به شرط پرداخت مابه التفاوت). در صورتیکه فوت به علت حادثه شغلی یا بیماری حرفه ای باشد نیز بدون در نظر گرفتن سابقه (حتی یک روز) مستمری به بازماندگان بیمه گذار تعلق می گیرد. معمولا در تبلیغات اینگونه اعلام می شود که با چند سال پرداخت حق بیمه در بیمه های عمر شما می توانید مستمری بگیر شوید. هیچوقت گول چنین چیزی را نخورید. هیچگاه چنین اتفاقی نخواهد افتاد و صرفا اندوخته و یا سرمایه عمر شما یکجا به شما پرداخت خواهد شد.
- در صورت فوت بیمه گذار بیمه عمر بیمه های تجاری مبلغی (بین 5 تا 35 برابر حق بیمه سالیانه) به کسانی که وی مشخص کرده است پرداخت می گردد. برخلاف بیمه تامین اجتماعی تعیین دریافت کننده غرامت با توجه به قوانین مصوب نیست و خود بیمه گذار این مسئولیت را بر عهده دارد و به نظر من این یک حسن برای این گونه پوشش های بیمه ای است. اما مبلغ پرداختی ثابت است و با توجه به تورم افزایش نمی یابد و معمولا به صورت یکجا پرداخت می گردد هر چند می توان به صورت مستمری سالیانه یا ماهیانه نیز آن را دریافت کرد. البته این مبلغ شرایط خاصی برای پرداخت ندارد و به بازماندگان بدون تحقق شرایطی مانند آنچه در بیمه تامین اجتماعی گفته شد تعلق می گیرد و از این نظر راحت تر می باشد.
- راستی یادم رفت بگویم بیمه تامین اجتماعی برای شاغلان بسیاری از بخش ها (مخاطبان اصلی این مقاله بیمه گذارانی هستند که می خواهند به صورت غیر اجباری بیمه شوند) اجباری است و بیمه های عمر شرکت های بیمه تجاری قطعا اختیاری و انتخابی است.بیمه های عمر قابلیت فسخ قرارداد و دریافت مبالغ پرداختی را نیز دارند در حالیکه در بیمه تامین اجتماعی ما امکان فسخ قرارداد و دریافت مبالغ پرداختی خود (حتی در بیمه های اختیاری و حرف و مشاغل آزاد و ..) نداریم. یعنی می توان دیگر حق بیمه پرداختی به تامین اجتماعی را پرداخت نکرد ولی نمی توان حق بیمه های پرداخت شده را بازپس گرفت.
- در مورد پرداخت حق بیمه که فکر کنم همه تا حد زیادی اطلاعات دارند. در بیمه اجباری تامین اجتماعی با توجه به شغل، مبالغ مشخصی هر ساله از سوی سازمان تامین اجتماعی ابلاغ می گردد (حداقل حقوق دستمزد توسط شورایی مرکب از نمایندگان دولت، بیمه شدگان و کارفرمایان مشخص می گردد) که 7 درصد از بیمه گذار کسر می گردد و 23 درصد توسط کارفرما پرداخت می گردد. اما در بیمه اختیاری مبلغ ثابت است و توسط سازمان تامین اجتماعی ابلاغ می گردد (همراهی دفترچه بیمه درمانی برای بیمه شده اصلی و بیمه شدگان تبعی مبلغ را کمی زیادتر می کند) و در بیمه حرف و مشاغل آزاد نیز با نرخ های 12 درصد (بدون ازکارافتادگی و فوت) ، 14 درصد (بدون ازکارافتادگی) و 18 درصد مبلغ ثابت است و هر ساله توسط سازمان تامین اجتماعی ابلاغ می گردد.اما در بیمه های تجاری نحوه پرداخت و میزان پرداخت معمولا در اختیار بیمه گذار است و می تواند ماهانه،3ماهه، 6ماهه و سالانه پرداخت کند و اگر کل مبلغ را هر سال یکبار پرداخت کند بهتر هم هست (چون به این مبالغ سود تعلق می گیرد). معمولا ازکارافتادگی ناشی از بیماری یا حادثه نیز در این بیمه ها در نظر گرفته می شود. در ضمن بیمه گذار با توجه به تورم سالیانه می تواند مبلغ حق بیمه اش را هر سال افزایش دهد.
- فعلا مورد دیگری به نظر من نمی رسد. شاید یکی دیگر از گزینه های موجود این است که در کنار بیمه اجباری تامین اجتماعی بیمه عمر تجاری نیز به صورت مکمل تهیه کنیم (البته بحث هزینه آن نیز مطرح است). در مورد انتخاب بین بیمه های غیر اجباری سازمان تامین اجتماعی و بیمه های تجاری به نظر من بیمه تامین اجتماعی بسیار بهتر است و خدمات بیشتری ارائه می کند و پایداری بالاتری نیز دارد.