شغل های استثنا از شمول قانون کار
مطابق ماده یک قانون کار، کلیه کارفرمایان، کارگران، کارگاه‌ها، موسسات تولیدی، صنعتی، خدمات و کشاورزی مکلف به تبعیت از قانون کار هستند. به عبارتی موارد اشاره شده همگی جزء مشمولان قانون کار هستند. با این حال قانونگذار احکامی را مقرر داشته است که برخی از افراد از شمول قانون کار مستثنی میشوند. در این مطلب قصد داریم به شغل های استثنا از شمول قانون کار بپردازیم و با استثنائات قانون کار آشنا شویم.
مشاغل استثنا از شمول قانون کار
به طور کلی موارد استثنا شده از شمول قانون کار در چند ماده ذکر شده است. طبق ماده و مقررات موجود موارد استثنا شده از شمول قانون کار شامل مشمولین سایر قوانین استخدامی مانند کشوری و لشگری و شهرداری و نهادهای عمومی غیر دولتی، کارگاه‌های کمتر از ۱۰ نفر، نیروهای انسانی خاص، معلولان، شاغلان در نهادهای انقلابی، کارگران بخش کشاورزی، مجتمع‌های قالی‌باقی، کارگران ساختمانی و اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد است که به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.
مشمولین سایر قوانین و مقررات استخدامی
طبق ماده ۱۸۸ قانون کار، اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی مشمول مقررات این قانون نیستند. بنابراین اشخاص مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶ و سایر قوانین و مقررات استخدامی جزو یکی از مهمترین موارد استثنا از شمول قانون کار محسوب میشوند که بیشترین جمعیت را نیز شامل میشوند.
کارگاه‌های کوچک کمتر از ۱۰ نفر
مطابق با ماده ۱۹۱ قانون کار ” کارگاه‌های کوچک کمتر از ده نفر را میتوان بر حسب مصلحت موقتا از شمول بعضی از مقررات این قانون مستثنی نمود. تشخیص مصلحت و موارد استثناء به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.” بنابر این ماده قانونی میتوان گفت کارگاه‌های کوچکی که کمتر از ۱۰ نیروی کار دارند، میتوانند از بعضی از قوانین کار مستثنی شوند. اما به شرطی که آیین نامه‌ای در این خصوص وضع شده باشد. البته فعلا آیین نامه ای در این زمینه ادر نشده است و عملا کارگاه های کوچک با هر تعداد بیمه شده نیز مشمول قانون کار می باشند.
کارگاه‌های خانوادگی
در بخشی از ماده ۱۸۸ قانون کار اشاره شده است که کارگران کارگاه‌های خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار، همسر و خویشاندان نسبی درجه یک از طبقه اول انجام می‌شود، مشمول مقررات این قانون نمی‌شوند. برای همین کارگاه‌های خانوادگی هم جزو شغل های استثنا از شمول قانون کار در نظر گرفته میشوند. با این حال برخی از مقررات مربوط به قانون کار در کارگاه خانوادگی مانند حفاظت فنی و بهداشت کار باید توسط این کارگاه‌ها نیز رعایت شود.
مشاغل خاص و معلولان
در خصوص مشاغل خاص و معلولان که استثنا از شمول قانون کار هستند باید به ماده ۱۸۹ و ۱۹۰ قانون کار رجوع کرد. مطابق با ماده ۱۸۹ قانون کار ” در بخش کشاورزی، فعالیت‌های مربوط به پرورش و بهره‌برداری از درختان میوه، انواع نباتات، جنگل‌ها، مراتع، پارک‌های جنگلی و نیز دامداری و تولید و پرورش ماکیان و طیور، صنعت نوغان، پرورش آبزیان و زنبور عسل و کاشت، داشت و برداشت و سایر فعالیت‌ها در کشاورزی، به پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیات وزیران میتواند از شمول قسمتی از این قانون معاف گردد.”
در ماده ۱۹۰ قانون کار هم آمده است که “مدت کار، تعطیلات و مرخصی‌ها، مزد یا حقوق صیادان، کارکنان حمل و نقل (هوایی، زمینی، دریایی) خدمه و مستخدمین منازل، معلولین و نیز کارگرانی که طرز کارشان به نحوی است که تمام یا قسمتی از مزد و درآمد آنها به وسیله مشتریان یا مراجعین تامین می‌شود و همچنین کارگرانی که کار آنها نوعا در ساعات متناوب انجام می‌گیرد، در آیین‌نامه‌هایی که توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید تعیین می‌گردد. در موارد سکوت مواد این قانون حاکم است.”
با توجه به ماده ۱۹۰ قانون کار به این پی می‌بریم که برخی گروه‌ها با توجه به شرایط کاری بهتر است مدت زمان کار، مرخصی‌ها و دستمزدشان مشابه با کارگران دیگر نباشد. اما تا زمانی که آیین نامه‌ای در موردشان وجود نداشته باشد، آنها نیز کاملا مشمول قوانین کار هستند. بنابراین صیادان، کارکنان حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی، خدمه منازل، معلولان و کارگرانی همچون کارگران کارواش فعلا مشمول قانون کار می باشند.
کارکنان نهادهای انقلابی
مطابق لایحه قانونی عدم شمول مقررات کار درباره کارکنان نهادهای انقلابی، کارکنان نهادهای انقلابی از قبیل جهاد سازندگی، بنیاد شهید، نهضت سوادآموزی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و حتی صدا و سیما، بنیادهای مختلف مانند آستان قدس رضوی و … مشمول مقررات قانون کار نمی‌باشند. بنابراین کلیه اشخاصی که در یکی از نهادهای انقلابی کار می‌کنند، از شمول قانون کار مستثنی هستند. اما توجه داشته باشید که این استثنا ارتباطی با کارکنان موسسات و شرکت‌های زیر مجموعه این نهادها ندارد و آنها در صورت برخورداری از معیارهای کارگر بودن، مشمولین قانون کار هستند.
اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد
اعضای هیات علمی و کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی بر اساس قانون تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی، مشمول قانون کار نیستند و نمی توان آنها را به عنوان کارگر مشمول قانون کار در نظر گرفت.