صاحبان مشاغل موظف هستند تمامی حقوق مربوط به افرادی که تحت نظر آنان مشغول به کارند را پرداخته و از تضییع حقوق آنان خودداری نمایند. به افرادی حقیقی که با عنوان کارگر به درخواست یا دستور و تحت نظارت و سرپرستی صاحبان شغل یا عبارتی دیگر کارفرما که ممکن است فرد حقیقی و یا حقوقی باشد؛ مشغول به کارند و تکالیفی را بر عهده می گیرند، حق و حقوقی تعلق می گیرد که بایستی به طور تمام و کمال توسط کارفرما پرداخت شود. این تکالیف و حقوق بنا به قانون کار مشخص شده و کارگران و کارفرمایان بایستی به اصول این قانون پایبند باشند و چنانچه کارفرما از پرداخت حقوق و مزایای کارگر سرباز زند و یا مرتکب قصوری در پرداخت گردد، کارگر می تواند علیه کارفرما شکایت نموده و حق و حقوق خود را دریافت نماید.هرچند امروزه پیگیری قوانین کار بر اساس قانون کار توسط کارگران ممکن است به نتیجه نرسد.
در واقع رابطه بین کارگر و کارفرما تعامل بین نیروی انسانی و تعهدات و حقوق است. کارفرما در قبال سرمایه یا ابزاری که در اختیار کارگر قرار می دهد و از وی خدمت یا تولید دریافت می کند، موظف به پرداخت حق الزحمه یا دستمزد، پاداش و مزایایی از جمله بن خرید کالا و یا معادله ریالی آن است که تعدی کارفرما از انجام این وظایف، پیگرد قانونی از جانب کارگر خواهد داشت. لازم به ذکر است تفاوتی میان کارگر ساده ساختمانی، کارگر سازمان های دولتی و کارکنان شرکت ها وجود ندارد و تمام افرادی که به قصد دریافت دستمزد برای دیگران کار می کنند، کارگر محسوب می شوند و مشمول قانون کار می گردند. البته در این میان کارگران ساده ساختمانی با توجه به نداشتن هیچگونه قراردادی و هیچگونه مدرکی برای کار کردن معمولاً به کمترین حقوق خود در محاکم کار نخواهند رسید.
مواردی که کارگر می تواند از کارفرما شکایت کند:
عدم عقد قرارداد کارفرما با کارگر
عدم پرداخت حقوق کارگر
بیمه نکردن کارگر یعنی بیمه تامین اجتماعی
در نظر گرفتن مزایای ثابت اعلامی توسط دولت برای کارگر
اخراج غیر قانونی کارگر
کاهش حقوق پرداختی
مطالبه کار بیش از حد معمول از کارگر
مطالبه کار از کارگر در روزهای تعطیل و عدم پرداخت حق الزحمه مربوطه حتی در صورت رضایت کارگر برای کار در روزهای تعطیل
1- عدم عقد قرارداد کارفرما با کارگر
در ابتدا برای انجام کار موقت یا دائم بایستی قراردادی کتبی یا شفاهی بین کارگر و کارفرما منعقد شود و عدم عقد قرارداد توسط کارفرما در تضاد با قانون کار بوده و به موجب آن کارگر می تواند علیه کارفرما شکایت نماید. توجه داشته باشید که که رعایت تعدادی اصول و قواعد در عقد قرارداد الزامی است و طرفین پس از انعقاد قرارداد، مکلف به اجرا و رعایت آن هستند و هرگونه انحراف از اصول قرارداد می تواند منجر به پیگیری قانونی از جانب طرف مقابل باشد. از جمله این اصول عبارتند از:
مشخصات طرفین، عنوان کار، حقوق و مزایای تعیین شده مطابق با قانون کار و یا حقوق توافقی، تعیین ساعات و روزهای کاری، محل انجام کار، تاریخ شروع و پایان کار و به عبارتی مدت قرارداد و اطلاعاتی از این قبیل که بایستی به صورت دقیق و شفاف در قرارداد کاری ثبت گردد. یکی از موارد اهمیت عقد قرارداد در این است که چنانچه کارفرما به تعهدات خود پایبند نباشد، قرارداد عقد شده می تواند به عنوان سندی که ارتباط کاری بین کارگر و کارفرما را اثبات کند، مورد استناد قرار بگیرد.
2- عدم پرداخت حقوق معوقه کارگر
یکی از مهمترین مشکلات که بین کارگر و کارفرما رخ می دهد، عدم پرداخت به موقع حقوق کارگر است. پرداخت به موقع دستمزد و مزایای کارگر از جانب کارفرما الزامی بوده و تعلل وی در پرداخت به موقع و یا عدم پرداخت؛ عدم رعایت قانون کار و تضییع حق کارگر محسوب می شود. در چنین شرایطی کارگر حق دارد از کارفرمای خویش شکایت نموده و مطابق با قرارداد کاری، حقوق خود را دریافت نماید.
3- شکایت از کارفرما به دلیل بیمه نکردن کارگر
بیمه نمودن کارگر از جمله وظایف کارفرماست که بایستی از اولین روز عقد قرارداد، مشخصات کارگر را در لیست بیمه رد نماید. امتناع کارفرما از انجام این امر، حق شکایت از کارفرما را برای کارگر مهیا می سازد.
4- اختصاص مزایایی کمتر از قانون کار برای کارگر
حقوق و مزایایی که برای کارگر تعیین می گردد بایستی حداقل مطابق با قانون کار بوده و هرگونه قصور در اعطای حقوق و امتیازات به کارگر از جانب کارفرما خلاف قانون بوده و کارگر می تواند در چنین صورتی از وی شکایت نماید. کارفرمایانی که مطابق قانون پیش نرفته و به استخدام کارگران مطابق با اصول و مزایای دلخواه خود اقدام می کنند، بدون عقد قرارداد و بدون بیمه افراد را به کار می گیرند.
5- شکایت از کارفرما به دلیل اخراج غیرقانونی
اخراج کارگران بنا به دلایلی از جمله تعدیل نیرو، تغییر کاربری و … مواردی از شکایات کارگران علیه کارفرمایان را شامل می شود. البته امروزه در اکثر ادارات کار در زمینه اخراج کارگر حق را به کارفرما می دهند.
7- کاهش حقوق پرداختی
کاهش حقوق پرداختی در مقایسه با توافق اولیه، از موارد شکایتی کارگران علیه کارفرمایان است. طرفین بایستی در ابتدای کار در مقدار حقوق به توافق برسند و بعد از کسر هزینه های مازاد که بر عهده کارفرما خواهد بود، حقوق ثابت ماهانه مشخص گردد. هزینه های مازاد عمدتا شامل مالیات، بیمه تامین اجتماعی و در صورت دلخواه بیمه تکمیلی است. البته بیمه تکمیلی اجباری نیست. حقوق ثابت تعیین شده در صورت کسری پرداخت خلاف قانون بوده و پیگرد قانونی خواهد داشت.
8- مطالبه کار بیش از حد معمول از کارگر
طبق ماده 51 قانون کار، حداکثر ساعت کاری کارگران 8 ساعت در روز و 44 ساعت در هفته بوده و تجاوز از این حد مگر در موارد استثنا خلاف قانون است. بنا به ماهیت برخی مشاغل ضروری است که در برخی از فصول سال ساعات کاری افزایش و در برخی از فصول نیز کاهش یابد. در این صورت ساعات کاری مطابق با توافق طرفین تعیین می شود که مجموع ساعات کاری در طول هفته نباید از 44 ساعت فراتر رود. در غیر اینصورت ساعات کاری مازاد به عنوان اضافه کاری محسوب شده و مبلغی برای هر ساعت تعیین و پرداخت می شود. در این حالت نیز چنانچه کارفرما خارج از قوانین مربوط عمل نماید، کارگر می تواند علیه وی شکایت نماید. البته در مشاغلی که به تشخیص اداره کار جزء مشاغل سخت و زیان آور محسوب شود حداکثر کار در هفته 36 ساعت می باشد.
9- مطالبه کار از کارگر در روزهای تعطیل
تعداد روزهای کاری در طول هفته طبق قانون کار 6 روز بوده و چنانچه کارفرما از کارگر انتظار داشته باشد که روزهای تعطیل نیز به اشتغال بپردازد؛ بایستی حقوق و مزایای روز مازاد را نیز محاسبه نموده و به عنوان اضافه کاری در نظر بگیرد. حق الزحمه تعطیل کاری 40 درصد بیشتر از ساعت کاری در روز عادی است.
اقدامات لازم جهت شکایت از کارفرما
مرجع قضائی رسیدگی به شکایت از کارفرما بسته به نوع شکایت متفاوت است. دادسرا، دادگستری و یا هیات حل اختلاف از جمله این مراجع اند. برای مثال مراجع ذیصلاح رسیدگی به شکایت از کارفرما به موجب عدم پرداخت حقوق و مزایا، اداره کار است که مراحل مربوط به شکایت عبارتند از:
ثبت نام در سامانه جامع روابط کار به آدرس اینترنتی prkar.mcls.gov.ir
احراز هویت در سامانه
ثبت دادخواست بدوی در قسمت خدمات سامانه
تکمیل فرم دادخواست که حاوی اطلاعات شخصی، اطلاعات کاری، علت دادخواست و شرح آن است.
تعیین زمان و مکان جلسه سازش توسط اداره کار
ابلاغ زمان برگزاری جلسه از طریق پیامک به کارفرما و کارگر و مطلع ساختن آنان جهت حضور در جلسه که حدود 2 هفته بعد برگزار می شود.
برگزاری جلسه سازش در زمان مقرر در اداره کار و رسیدگی به دادخواست
ارائه دلایل و مدارک از جانب طرفین به کارشناسان جلسه
صدور رای
نکته: در صورتی که کارفرما در جلسه سازش حضور نیافت و یا در پایان جلسه سازشی انجام نشد؛ رسیدگی به شکایت، به جلسه هیات تشخیص که با فاصله زمانی 2 هفته برگزار می شود، موکول می گردد که موارد زیر را شامل می شود. البته توجه داشته باشید که الان دیگر جلسه صلح و سازش حذف شده است و مستقیم جلسه هیات تشخیص برگزار می شود.
تعیین زمان جلسه هیات تشخیص از جانب اداره کار و ابلاغ آن به طرفین شکایت
بررسی مجدد شکایت و رای صادره قبلی
سعی در دستیابی به توافق بین کارگر و کارفرما در جلسه هیات تشخیص